ابوالصلاح حلبی
|
قبرستان جبل الجوشن محل دفن ابوالصلاح حلبی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالصلاح حلبی |
| تاریخ تولد | ۳۷۴ق. |
| محل زندگی | حلب، بغداد |
| تاریخ وفات | ۴۴۷ق. |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید مرتضی و شیخ طوسی |
| شاگردان | ابن بَرّاج و محمد بن علی کراجکی |
| تألیفات | الکافی فی الفقه، تقریب المعارف،... |
تقی‌الدین بن نجم‌الدین، معروف به ابو الصلاح حلبی (۳۷۴-۴۴۷ق)، فقیه و متکلم امامی در قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. او از شاگردان سید مرتضی و شیخ طوسی بود. از شاگردان مشهور وی می‌توان به ابن بَرّاج و محمد بن علی کراجکی اشاره کرد.
دیدگاه‌های فقهی حلبی تا حد زیادی نزدیک به مکتب بغداد و متأثر از نظرات سید مرتضی است. بر طبق دیدگاه حلبی، منصب قضا تنها در صلاحیت امامان معصوم و نایبان آنهاست و کسانی که به نیابت از امام معصوم عهده‌دار امر قضا می‌شوند، باید ویژگی‌هایی مانند عقل، بصیرت، ورع، عدالت، بردباری و قصد و تصمیم جدّی در اجرای احکام داشته باشند. از آثار مشهور وی می‌توان الکافی فی الفقه و تقریب المعارف را نام برد.
زندگی و شهرت
ابوالصلاح در سال ۳۷۴ ق. در حلب به دنیا آمد. برخی منابع، تاریخ تولد اورا ۳۴۷ق ذکر کردند که احتمالاً ناشی از تصحیف است. او در ۴۴۷ق در مسیر بازگشت از سفر حج، در رَمله فلسطین درگذشت.
در نوشته‌های علمای شیعه از شيخ ابوالصلاح تقى بن نجم حلبى و سيد ابوالمكارم حمزة بن زهرة، صاحب الغنية به الحلبيان تعبیر می‌شود. و همچنین ابوالصلاح جزو الشامیون است که در تعبیر علماء به ۴ نفر گفته می‌شود:
- ابوالصلاح تقى بن نجم‌الدين حلبى.
- سيد ابوالمكارم بن زهرة حلبى.
- قاضى ابن براج.
- سديد‌الدين محمود حمصى.
اين ۴ نفر يك سبک علمى را در مباحث فقهى داشته‌اند.
استادان
ابوالصلاح حلبی از حلب به بغداد رفت و در آنجا نزد سید مرتضی درس خواند و در زمره شاگردان مبرِّز او قرار گرفت، چنان‌که بعدها سیدمرتضی پاسخ استفتائات مردم حلب را به او ارجاع می‌داد. استاد دیگر او شیخ طوسی بود که در کتاب رجال حلبی را از شاگردان خود به شمار آورده است. او از معاصران حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی، نویسنده کتاب المراسم است
شاگردان
ابوالصلاح، پس از فراگیری فقه و علوم دیگر، به حلب بازگشت و به تدریس پرداخت. در حوزه درس او شاگردان بسیاری پرورش یافتند. برخی از شاگردان و راویان حدیث از او عبارت‌اند از:
- ثابت بن اسلم حلبی، که پس از وفات حلبی بر جای او نشست.
- قاضی عبدالعزیز ابن‌برّاج
- عبدالرحمان بن احمد مفید نیشابوری
- محمد بن علی کراجکی
- ابومحمد ریحان بن عبداللّه حبشی
دیدگاه‌های فقهی
دیدگاه‌های فقهی حلبی تا حد زیادی نزدیک به مکتب بغداد و متأثر از آرای استادش سید مرتضی است، از جمله در مورد حجت نبودن خبر واحد با این همه، آرای آن دو با یکدیگر اختلافاتی دارند که ابوالفتح کراجکی در غایة‌الانصاف فی مسائل‌الخلاف بدان‌ها پرداخته و عمدتاً از نظر سیدمرتضی دفاع کرده است.
هر چند آرای فقهی حلبی در هر مسئله کمتر با دیدگاه مشهور ناسازگار است، در پاره‌ای موارد وی با نظر مشهور به مخالفت برخاسته است.پاره‌ای از فتاوای ابی الصلاح مانند قتل صبر در برخی موارد، تقریبا در فقه شیعه کم سابقه بود. بر طبق دیدگاه حلبی، منصب قضا تنها در صلاحیت امامان معصوم و نایبان آنهاست و کسانی که به نیابت از امام معصوم عهده‌دار امر قضا می‌شوند، باید عقل، بصیرت، وَرَع، عدالت، بردباری و قصد و تصمیم جدّی در اجرای احکام داشته باشند. بر این اساس، پذیرش تولی قضاوت، حتی اگر از جانب حاکمی ستمگر پیشنهاد شود، بر واجدان شرایط، جایز بلکه واجب است، زیرا در واقع آنان نایب امام به شمار می‌روند نه نماینده حاکم.
آثار
برخی از آثار متعدد فقهی و کلامی حلبی، برجامانده است.
- مهم‌ترین و مشهورترین اثر او کتاب الکافی فی الفقه است که یک دوره فقه جامع و در بردارنده پاره‌ای مباحث کلامی است. او در این اثر ابتدا شقوق مختلف هر مسئله را به اجمال و سپس به‌تفصیل بررسی کرده و نظر خود را (گاه با استناد به ادلّه) بیان داشته است. فقهای شیعه به کتاب الکافی بسیار استناد کرده و آن را ستوده‌اند، از جمله ابن ادریس حلی آن را تألیفی نیکو و محققانه خوانده است.
- تألیف دیگر حلبی، تقریب المعارف، شامل مباحث کلامی، به ویژه توحید و نبوت و امامت و عدل، است. از ویژگی‌های این اثر استفاده از منابعی است که امروزه در دسترس نیستند، مانند تاریخ ثقفی و تاریخ واقدی.
- البدایة فی الفقه
- العمدة و اللوامع
- الکافیة
- الشافیة،
- شرح بر الذخیره سید مرتضی
- شُبَه‌الملاحدة
- منتخب المعارف
- المعراج (در حدیث)
- البرهان علی ثبوت الایمان.
پانویس
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۲، ص۷۱
- ↑ امین، ج ۳، ص۶۳۴؛ مدرس‌تبریزی، ج ۷، ص۱۶۱
- ↑ ابوالصلاح حلبی، ۱۳۶۲ش، مقدمه استادی، ص۵
- ↑ منتجب‌الدین رازی؛ ابن‌شهرآشوب؛ ذهبی، همانجاها؛ قس ابن‌حجر عسقلانی، همانجا، که محل وفات را حلب دانسته است
- ↑ امين، ۱۴۰۶ ق، أعيان الشيعة، ج ۶، ص ۲۱۶؛ سبحانی تبریزی، ۱۴۱۸ ق، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۰، ص ۲۶۶
- ↑ امين، ۱۴۰۶ ق، أعيان الشيعة، ج۷، ص ۳۲۸
- ↑ منتجب‌الدین رازی، ص۴۴؛ ابن‌شهر آشوب، ص۲۹؛ مجلسی، ج ۱۰۵، ص۱۵۸-۱۵۹
- ↑ طوسی ص۴۵۷
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه(جناتی)، ص ۳۲۴
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۵، ص۳۰۰؛ حرّ عاملی، قسم ۲، ص۱۲۰، ۱۵۲؛ افندی اصفهانی، ج ۴، ص۲۶۸؛ برای دیگر شاگردان او رجوع کنید به ابوالصلاح حلبی، ۱۳۶۲ش، همان مقدمه، ص۱۵-۱۸
- ↑ ابوالصلاح حلبی، ۱۳۶۲ش، ص۵۱۱.
- ↑ نوری، ج ۳، ص۱۲۹.
- ↑ ابن‌ادریس حلّی، ج ۱، ص۴۹۰؛ علامه حلّی، ج ۱، ص۳۶۶، ج ۴، ص۸۳، ج ۵، ص۲۰۰، ۳۶۷، ج ۹، ص۷۴
- ↑ حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ حلبی، ۱۳۶۲ش، ص۴۲۱-۴۲۳
- ↑ حلبی، ۱۳۶۲ش، ص۴۲۳
- ↑ حلی ج ۲، ص۴۴۹
- ↑ ابن‌شهرآشوب، همانجا؛ دیلمی، ص۴۴-۵۸؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۲۱، ص۲۲۴، ج ۲۲، ص۴۳۵، ج ۲۶، ص۹۶-۹۷؛ ابوالصلاح حلبی، ۱۳۷۵ش، همان مقدمه، ص۳۷-۴۱؛ برای فهرست آثار او رجوع کنید به ابوالصلاح حلبی، ۱۳۶۲ش، همان مقدمه، ص۱۹-۲۲
- ↑ طریحی سلار را جزو استادان حلبی ذکر کرده که اشتباه است.(طریحی، ذیل «سلار» ؛ کاظمی تستری، ص۸.)
- ↑ وإذا تزيا الذكر بزي المرأة واشتهر بالتمكين من نفسه وهو المخنث في عرف العادة قتل صبرا
- ↑ وان كان في الظاهر من قبل المتغلب ، فهو نائب عن ولي الأمر عليه‌السلام في الحكم ومأهول له لثبوت الاذن منه وآبائهم عليهم‌السلام
منابع
- ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، ۱۴۱۰-۱۴۱۱ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹-۱۳۳۱، چاپ افست بیروت، ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
- ابن‌شهرآشوب، کتاب معالم‌العلماء، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۵۳ش.
- ابوالصلاح حلبی، تقریب‌المعارف، چاپ فارس تبریزیان حسون، قم، ۱۳۷۵ش.
- ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، چاپ رضا استادی، اصفهان، ۱۳۶۲ش.
- عبداللّه‌بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- حرّ عاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- حسن‌بن علی دیلمی، اعلام‌الدین فی صفات المؤمنین، قم، ۱۴۱۴ق.
- ذهبی.
- جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه، تهران - ایران، کيهان، ۱۳۷۴ ش.
- فخرالدین‌بن محمد طریحی، مجمع‌البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم - ایران، مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام، ۱۴۱۸ ق.
- محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱، چاپ افست قم، بی‌تا.
- حسن‌بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، ۱۴۱۲-۱۴۲۰ق.
- اسداللّه‌بن اسماعیل کاظمی تستری، مقابس الانوار و نفایس الأسرار فی احکام النبی المختار و عترته الاطهار، قم، آل‌البیت، بی‌تا.
- محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
- علی‌بن عبیداللّه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم، ۱۳۶۶ش.
- حسین‌بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: